Auteur: NEPK

   

’s Rijks Munt, 1960, Penning voor 40 jarig dienstjubileum, verguld, 63 mm, NEPK2038

Het onderwerp van het NEPK nieuwsbericht is dit keer niet een specifieke penning uit de collectie, maar de jubileumpenningen van de Nederlandse Maatschappij voor Nijverheid en Handel (NMNH). De NMNH werd tijdens de Verlichting opgericht met als ideaal handel en nijverheid te bevorderen. Het randschrift op de keerzijde is: “Vermeerdering van Volkswelvaart het doel der Maatschappij”. De voorzijde toont een klassieke personificatie van Nijverheid en Handel die met de rechterhand een lauwerkrans aanreikt, en met de linkerhand steunt op een ovaal schild met gekroond rijkswapen. Het eerste ontwerp uit 1861 is van stempelsnijder David van der Kellen van ’s Rijks Munt. Voor het eeuwfeest in 1877 ontwierp zijn opvolger JPM Menger een nieuwe versie, en nadien werd het ontwerp nog diverse keren bijgewerkt, o.a. in 1903 en 1954. Het is daarmee niet duidelijk aan wie het ontwerp van de latere penningen moet worden toegeschreven. Vanaf 1903 tot zeker 1996 heeft ‘s Rijks Munt vele duizenden van deze penningen geslagen en van inscriptie voorzien ten behoeve van uitreiking bij dienstjubilea. Ze komen voor in verschillende diameters en materialen. Naast de klassieke penning zijn er ook uitvoeringen als reversknoop, reversspeld en broche. U vindt ze op www.NEPK.nl door te zoeken met als zoekterm “NMNH-1” in het pull down menu “Rubriek”.

Kijk eens naar de detailverschillen in schild, krans en uitdrukking. Economisch interessant zijn ook de bedrijven waar de mensen werkten. Naast de nog bestaande bedrijven als AH en Haagsche Courant zijn ook de nu verdwenen industriële en grootwinkelbedrijven als P. de Gruyter, V&D, NKF, Werkspoor, Werf GUSTO, schoonmaakbedrijf Cemsto en anderen in de collectie vertegenwoordigd.

U vindt de getoonde penning via de link: https://www.nepk.nl/nl/collectie/?id=2038

Voor eerdere nieuwsberichten volgt u: https://www.nepk.nl/nl/nieuws/

Taeke Friso de Jong, 1992, brons, gegoten, 152 mm, NEPK2566

De penning in dit nieuws item memoreert de gezamenlijke presentatie van de drie Hoogheemraadschappen Delfland, Rijnland en Schieland op de Floriade van 1992. De tuinbouwtentoonstelling werd dat jaar gehouden in de nieuwe wijk Zoetermeer-Rokkeveen. Elk van de drie waterschappen is verantwoordelijk voor het waterbeheer in zijn deel van deze wijk. Een eeuwenoude grenspaal niet ver van de watertoren markeert het punt waar de drie hoogheemraadschappen aan elkaar raken. Voor de Floriade ontwikkelden ze een gezamenlijk paviljoen om hun taken in het waterbeheer aan een breed publiek te presenteren. Naast de eeuwenoude taak van bescherming tegen hoog water – de zorg voor droge voeten – waren ze nu immers ook verantwoordelijk voor de kwaliteit van het oppervlaktewater. Veel bezoek trok het grote driedimensionale schaalmodel van Nederland dat in het paviljoen was opgebouwd. Daar kon de bezoeker in een klein halfuur zien hoe grote delen van Nederland bij opkomend hoog water zouden overstromen als er geen goede dijken waren, en bij terugtrekkend water weer droog zouden vallen. Ook de vragen en taken rond waterkwaliteitszorg kregen ruim aandacht.

Op initiatief van het Hoogheemraadschap Rijnland werd aan kunstenaar Taeke Friso de Jong de opdracht gegeven een penning voor de drie hoogheemraadschappen te ontwerpen. De voorzijde verbeeldt de flora en fauna van het oppervlaktewater en het belang ervan. Speels lopen de teksten over de afbeelding heen. De keerzijde toont een grutto, vliegend over het slootrijke veenweidegebied, begrensd door de kustlijn, de Maas/Nieuwe Waterweg en het Noordzeekanaal. Duidelijk zichtbaar net onder het midden is de grenspaal.

De penning heeft een ongebruikelijk grote diameter en is prachtig gepatineerd.

U vindt de getoonde penning via de link: https://www.nepk.nl/nl/collectie/?id=2566

Voor eerdere nieuwsberichten volgt u: https://www.nepk.nl/nl/nieuws/

 

Dick Apon / Eric van den Boom, 1977, brons, gegoten, 73 mm, NEPK2554

De hier getoonde penning toont het bovenaanzicht van de Adriaanstichting – Mytylschool aan de Ringdijk in Rotterdam-Schiebroek. De keerzijde memoreert het 20 jaar durende proces van voorbereiding, ontwerp en bouw van het complex. Langs de rand staat de naam van het verantwoordelijke architectenbureau: APON – VAN DEN BERG – TER BRAAK – TROMP – ARCHITEKTEN.

Dit architectenbureau, later ABBT genoemd, werd in 1955 door de vier hierboven genoemde Rotterdamse architecten opgericht. Dirk Cornelis (Dick) Apon (1926-2002) studeerde bouwkunde aan de HTS in Rotterdam en doorliep de Academies van Bouwkunst in Amsterdam en Rotterdam. Apon was een vertegenwoordiger van het ‘structuralisme’, een architectuuropvatting die gaat over de rol van de architect in de samenleving, over het creëren van ruimte in figuurlijke zin: vrijheid voor en participatie van de gebruiker. Dit wordt vertaald in het geometrisch ordenen van basiselementen tot één coherente figuur zonder eenduidige hiërarchie (structuren). Dit is niet alleen te zien in het ontwerp voor de Mytylschool, maar ook in ABBT ontwerpen als de kerk in Kinderdijk (1962), het Nederlandse ambassadegebouw in New Delhi (1962-1972) en het crematorium in Rotterdam-Zuid (1968-1969). Wat onmiddellijk opvalt bij de plattegronden van deze gebouwen is de plaatsing van de gebouwen onder een hoek van 45 graden ten opzichte van de hoofdrichting van het bouwterrein.

Verreweg het bekendste ABBT ontwerp met dit kenmerk is het kantoorgebouw Bezuidenhoutseweg 67 in Den Haag, dat in 1985 gereed kwam en tot 2017 dienst deed als Ministerie van Buitenlandse Zaken. Het is sinds 2021 in gebruik als tijdelijke huisvesting voor de Tweede Kamer der Staten-Generaal. Vanwege de vorm kreeg het de bijnaam ‘Aponrots’ (in de volksmond ook ‘Apenrots’).

U vindt de getoonde penning via de link: https://www.nepk.nl/nl/collectie/?id=2554

Voor eerdere nieuwsberichten volgt u: https://www.nepk.nl/nl/nieuws/

Tom Waakop Reijers, 1994, brons, gegoten, 87,5 mm, NEPK2534)

Dit keer aandacht voor een penning van een Rotterdamse deelgemeente.

Van 1981 tot 2014 kenden we binnen de gemeente nóg een bestuurslaag – de deelgemeente, in te stellen door het gemeentebestuur. Zij konden een eigen volksvertegenwoordiging hebben, de deelraad geheten (vergelijkbaar met de gemeenteraad), en een dagelijks bestuur (vergelijkbaar met het college van burgemeester en wethouders). Alleen in Amsterdam en Rotterdam werden daadwerkelijk deelgemeenten ingesteld. Zo was Rotterdam verdeeld in 14 deelgemeenten: Centrum, Charlois, Delfshaven, Feijenoord, Hillegersberg-Schiebroek, Hoek van Holland, Hoogvliet, IJsselmonde, Kralingen-Crooswijk, Noord, Overschie, Prins Alexander, Rozenburg, Pernis. Dit democratisch feest duurde echter maar kort. De deelgemeenten werden vanaf de gemeenteraadsverkiezingen van 2014 vervangen door gebieden, bestuurd door gebiedscommissies. Mogelijk functioneerde dit ook niet, want na acht jaar zijn, met ingang van de recente gemeenteraadsverkiezingen van maart 2022, de gebiedscommissies vervangen door wijkraden, met opnieuw minder bevoegdheden.

Een aantal Rotterdamse deelgemeenten kende in de korte periode van hun bestaan een Penning van Verdiensten. Zo kon je in de voormalige Rotterdamse deelgemeente Noord een Bokelpenning uitgereikt krijgen, genoemd naar de middeleeuwse Rotterdamse familie Bokel. Deze penning was “voor personen die hebben gezorgd voor innovatieve en blijvende vernieuwingen voor de hele deelgemeente”. De voorzijde toont een reconstructie van Rotterdam rond 1300, met een kompas. De keerzijde toont het zegel van de familie Bokel, gevat tussen de benen van een middeleeuwse passer. Met dit type (groot formaat) passer werden destijds de ambachten en de polders opgemeten. De penning (oplage 10 stuks) is ontworpen door de Rotterdamse beeldhouwer / medailleur Tom Waakop Reijers en is voor het eerst uitgereikt op 23 maart 1994.

U vindt de getoonde penning via de link: https://www.nepk.nl/nl/collectie/?id=2534

Voor eerdere nieuwsberichten volgt u: https://www.nepk.nl/nl/nieuws/

(onbekende medailleur, stijl van Hildo Krop, vóór 1921, zilver, geslagen, 25,5 mm, NEPK2539)

Dit keer aandacht voor een kleine zilveren Penning van Verdienste, die deze maand precies honderd jaar geleden werd uitgereikt aan een personeelslid van Machinefabriek Gebr. Stork & Co in Hengelo. Op de voorzijde een rij van vijf stoere arbeiders die hun zware voorhamers steeds gelijktijdig laten neerkomen op het product dat ze bewerken. Op de keerzijde de naam van de fabriek. De penning is expliciet bedoeld voor één met name genoemd persoon, getuige de inscriptie op de keerzijde: “1896 – 1921 J.H. GRUYTERS 21 DECEMBER”. Afbeelding en teksten zijn gesleten, wat er op duidt dat de penning waarschijnlijk vaak gepoetst is en mogelijk jarenlang trots in de zak of portemonnee van de ontvanger heeft gezeten. Slijtage en poetsresten zien we veel vaker bij penningen die een 25jarig (of 40jarig) dienstverband memoreren. Het was typisch een penning voor de gewone werknemer, en die was er trots op. Als collectie van penningen met een economische relatie bevat NEPK vrij veel penningen van verdienste. Naast penningen met een specifiek ontwerp voor het bedrijf zijn er generieke penningen voor een zoveel-jarig dienstverband, uitgegeven door koepelorganisaties. Een voorbeeld is de penning van de Nederlandse Maatschappij van Nijverheid en Handel (NMNH). Aangesloten organisaties lieten naast naam en datum van de jubilaris vrijwel altijd ook de eigen naam graveren. Zie de NEPK collectie (gebruik het sleutelwoord “NMNH” in het pull-down menu “Rubriek”).

De afgebeelde penning roept nog twee vragen op: waarom is moeite gedaan de naam van de ontvanger weg te krassen? En als Hildo Krop niet de medailleur is, wie dan?

U vindt de getoonde penning via de link: https://www.nepk.nl/nl/collectie/?id=2539

Voor eerdere nieuwsberichten volgt u: https://www.nepk.nl/nl/nieuws/

 

(anoniem, periode ~1896 – ~1928, zilver, geslagen, 32 mm, NEPK2502)

Recent ontving het NEPK een onverwachte schenking: een Amerikaanse prijspenning van een highschool met het portret van Erasmus. De naam van de school: “Erasmus Hall – High School”, gevestigd in Flatbush, Brooklyn, New York.
Het Erasmusportret is gebaseerd op het bekende schilderij van Hans Holbein de Jongere uit 1523 dat in het Louvre hangt, met gespiegeld portret.
De schenker had goede herinneringen aan zijn jaren op deze school, begin jaren vijftig. Het bleek dat zijn high school een eeuw geleden al goede banden had met de stad Rotterdam. De Rotterdamse stadsbeeldhouwer Simon Miedema (1860 – 1934) had in die jaren in opdracht van een van de oud-bestuurders een kopie laten gieten en afgewerkt van het standbeeld van Erasmus door Hendrik de Keyser dat op het Grote Kerkplein in Rotterdam staat. Op 25 april 1931 werd het beeld in New York op het binnenplein van de school onthuld en anno 2021 staat het er nog steeds. (N.B. sinds 2008 staat ook op het terrein van de Erasmus Universiteit Rotterdam een kopie van het iconische beeld. Het is een geliefd plekje van studenten om op de foto te gaan na het behalen van het diploma).
De stichting van de New Yorkse “Erasmus Hall High School” laat nog een link met Nederland zien. De school is in 1787 door leden van de Dutch Reformed Church in Flatbush gestart als kostschooltje met de toen zeker nogal pompeuze naam “Erasmus Hall Academy”. In 1896 werd de school overgedragen aan de stad New York, waarmee deze een zgn. “public high school” werd en kon doorgroeien – bij de onthulling van het Erasmusbeeld in 1931 had de highschool al zo’n 5000 studenten.
De NEPK collectie bevat nu ruim 30 verschillende penningen met het portret van Erasmus. De oudste is uit 1531 (inv.nr. NEPK1850). Voor het vervaardigen van die oudste penning heeft Erasmus nog bij leven opdracht gegeven, met de bedoeling die te schenken aan vrienden en anderen die hem een dienst hadden bewezen. Een vroege vorm van relatiebeheer!

U vindt de getoonde penning via de link: https://www.nepk.nl/nl/collectie/?id=2502
Voor eerdere nieuwsberichten volgt u: https://www.nepk.nl/nl/nieuws/

(Marinus Fleur, 1939, Jac. J. van Goor, brons, gegoten, 90 mm, NEPK2500)

Met deze penning is de mijlpaal van 2500 in het NEPK aanwezige en beschreven penningen / penningachtige objecten bereikt. Naast meer dan 95% penningen, bevat de collectie namelijk ook enige tientallen plaquettes en presses papier, vaak met een penningvoorzijde. Verder bevat de collectie in beperkte mate andere verwante objecten zoals insignes, bedoeld voor plaatsing in het revers-knoopsgat, of aan een lintje. Als u onder “Groep” kiest voor de zoekterm “Insignes en lintjes” wordt de relatie met penningen meteen duidelijk.

Inventarisnummer NEPK2500 is een gegoten portretpenning. Afgebeeld is de beeldhouwer en medailleur Jacob(us) Jan van Goor (1874-1956). Van zijn vroege jaren is weinig of niets bekend, afgezien van het gegeven dat hij zich vanwege een lichaamsgebrek moeilijk kon bewegen. Al op 15-jarige leeftijd trad Van Goor als leerling in dienst bij de ateliers van Begeer in Utrecht, waar hij zich toelegde op het modelleren, ciseleren en graveren – activiteiten die hij grotendeels zittend kon verrichten. Directeur Anthonie Begeer zag de begaafdheid van Van Goor en stuurde de jongeman na zijn leertijd op kosten van Begeer een aantal jaren naar de Koninklijke Tekenakademie in Hanau am Main. Hier bekwaamde hij zich verder in het modelleren en drijven. Na die studie keerde Van Goor terug naar Begeer, waar hij gedurende tientallen jaren honderden penningen zou ontwerpen en modelleren. In die tijd waren dit voornamelijk met stempels geslagen penningen. Slechts vier van de 144 modelé’s van zijn hand in de NEPK-collectie, zijn als gietpenning uitgevoerd.

Van Goor was grafisch zeker allround en hij was duidelijk een begaafd portrettist, zoals blijkt uit de vele door hem gemodelleerde portretten in de collectie. Van Goors krachtige Abraham Kuijperpenning is algemeen bekend, net als zijn Dr. Karl Landsteiner penningen en -plaquettes voor de Rode Kruis Bloedtransfusiedienst, waarvan er duizenden uitgereikt zijn. De hier door collega-modelleur Marinus Fleur gemodelleerde penning toont een van de zeer weinige portretten die we van deze penningkunstenaar kennen. Na de periode 1889-1939 die de penning memoreert zou Van Goor nog eens tien jaar bij Begeer blijven werken voordat hij in 1949 afscheid nam.

U vindt de getoonde penning via de link: https://www.nepk.nl/nl/collectie/?id=2500

Voor eerdere nieuwsberichten volgt u: https://www.nepk.nl/nl/nieuws/

(Onbekende maker, 1925, brons met email, 22 mm, NEPK2347)

Deze keer geen toonbeeld van kunstzinnige vormgeving, maar een penning die verwijst naar de ontstaansgeschiedenis van het nu 170 jaar oude Klaverblad Verzekeringen, bekend van zijn creatieve en vertrouwenwekkende Tv-reclames.

Het begon in 1850. Om met name pachters van boerderijen in staat te stellen inventaris en oogst te verzekeren, richtte notaris Montijn te Oudewater de “Nederlandsche Brandwaarborgmaatschappij voor Roerende Goederen enkel van Landbouwers en Veehouders onderling” op. Een geduchte concurrent bleek de in 1859 in Loenen aan de Vecht opgerichte “Meergelijkmatige Onderlinge Brandwaarborg Maatschappij Van Beusekom”, die zich op dezelfde doelgroep richtte. Bekende brandoorzaken rond 1900 waren hooibroei, roetaanlading, ongelukken met de toen nieuwe lampen gevoed met acetyleengas of benzine, en het gebruik van lucifers. De invoering van de Pachtwet van 1937 dwong tot meer risicospreiding en daarmee vaak ook meer samenwerking. Hiertoe richtten de Maatschappij Montijn en de “Algemeene Nederlandsche Onderlinge Hagelverzekering Maatschappij“ de “N.V. Sociëteit voor Verzekering en Herverzekering SOC – Samenwerking Ontplooyt Cracht” op. De SOC verzekerde alle risico’s behalve ‘leven’. In het begin van de Tweede Wereldoorlog zochten de maatschappijen Montijn en Van Beusekom eindelijk ook samenwerking. Dit leidde tot de oprichting van de “Onderlinge Verzekering Maatschappij Montijn-van Beusekom”, met bewust een breder verzekeringspakket, waaronder ook de opstallen. In 1957 werden de twee maatschappijen omgedoopt tot “Brandwaarborg Maatschappijen 1850 & 1859”. In de jaren zestig raakte de aanduiding “Klaverblad Maatschappijen” in zwang voor deze deels sterk verweven maatschappijen. Begin jaren zeventig werd de van oorsprong alleen stormschadeverzekeraar “Maatschappij Renovatum” geïntegreerd, ondanks diens dramatische verliezen bij de stormen van november 1972 en april 1973. Toen met het nieuwe Burgerlijk Wetboek dat in 1979 van kracht werd een naamsverandering noodzakelijk werd, werd het woord “Klaverblad” in de namen van de toen drie maatschappijen opgenomen. Als vierde klaverblad werd in 1987 “Klaverblad Levensverzekeringen N.V.” opgericht.

(Bron: Gedenkboek 150 jaar Klaverblad Verzekeringen 1850-2000. Auteurs: Eduard van Holst Pellekaan, Tijn Sadée. Drukkerij Anraad, Nieuwegein, december 2000).

En zo is Klaverblad Verzekeringen eigenlijk het klavertjevier in verzekeringsland geworden.

U vindt de getoonde penning via de link: https://www.nepk.nl/nl/collectie/?id=2347

Voor eerdere nieuwsberichten volgt u: https://www.nepk.nl/nl/nieuws/

(Onbekende maker, 1940, gegoten, tin, 53 mm, NEPK2402)

Enige tijd geleden ontving het NEPK een schenking van een onaanzienlijk uitziende enkelzijdige, gegoten tinnen penning. Gezien de uitvoering is het zeker geen product van een van de gerenommeerde penningproducenten. Aan de andere kant maakt de krachtige kop met de gevleugelde Mercuriushelm (symbool van de handel en economie) meteen duidelijk dat de modelleur geen beginner was. Daarnaast: wat betekenen de runderkop, de drie portretjes (munten?, penningen?) en de “V.” (signatuur van de maker?).

De teksten maken veel duidelijk. De aanleiding voor de penning is de promotie aan de Universiteit van Amsterdam van de econoom Gerrit van der Wal. De titel van zijn proefschrift luidde “Rekeneenheid en Ruilmiddel” en de plechtigheid vond plaats op 12 juli 1940, dus in de eerste oorlogsmaanden. Op dat moment waren de universiteiten nog gewoon open en was het gebruik van metalen nog niet beperkt. Is de penning mogelijk later vervaardigd, toen brons niet meer toegestaan was? Of was de maker een kunstenaar-vriend, die voor een persoonlijk cadeau bewust heeft gekozen voor tin, een zacht materiaal dat vrij gemakkelijk verwerkt kan worden? Wellicht wordt dat nog eens duidelijk, net als de betekenis van de runderkop, de portretjes en de signatuur “V.”.

Van der Wal bekleedde (top)posities bij diverse toonaangevende Nederlandse bedrijven en organisaties zoals Fokker, Bijenkorf, Gemeente Rotterdam, SER en KLM. Hij eindigde zijn loopbaan als president-directeur van de KLM. Voor verdere details, zie de beschrijving bij de penning.

U vindt de getoonde penning via de link: https://www.nepk.nl/nl/collectie/?id=2402

Voor eerdere nieuwsberichten volgt u: https://www.nepk.nl/nl/nieuws/

   

(David van der Kellen, 1861, 25 jarig dienstverband, zilver, 45 mm, NEPK2437)

Het NEPK is een themaverzameling. De Stichting NEPK is in 1961 opgericht als penningverzameling van “met name Nederlandse penningen die betrekking hebben op economische activiteiten en ontwikkelingen”. Oprichter Dr. W.L. Groeneveld Meijer zag de collectie als tastbare illustratie van de economische en organisatorische ontwikkelingen in Nederland. Een mooi voorbeeld hiervan zijn de op naam gegraveerde penningen voor bedrijfsjubilea van de NMNH, de Nederlandse Maatschappij voor Nijverheid en Handel. Bij de NMNH aangesloten bedrijven konden zo’n penning laten graveren voor hun jubilerende medewerkers. Het klassieke modelé van de voorzijde is van de hand van David van der Kellen (1861) of van Johan Philip Menger die in 1877 een nieuw, nauwelijks afwijkend stempel sneed. De hier afgebeelde penning is gegraveerd op het 25jarig dienstverband van A.J. van Meel bij de Haagsche Courant. Zoeken met als zoekterm “NMNH” uit het pull down menu “Rubriek” toont alle 34 penningen van de NMNH en haar voorlopers die in de collectie zijn opgenomen. U komt daarbij allerlei – deels al verdwenen – bedrijfsnamen tegen, zoals kruidenier P. de Gruyter, Albert Heyn, warenhuis V&D, schoonmaakbedrijf CEMSTO, NKF Kabelfabriek, Werkspoor, N.V. Werf Gusto, en andere. Het zijn inderdaad tastbare illustraties van economische ontwikkelingen.

U vindt de getoonde penning via de link: https://www.nepk.nl/nl/collectie/?id=2437

Voor eerdere nieuwsberichten volgt u: https://www.nepk.nl/nl/nieuws/